Over het indisch cultureel erfgoed en Indonesië
Ikat
Ikat is heel wat minder bekend dan batik, terwijl het toch een geweldige traditie kent in Indonesie. Op veel eilanden, vooral in het oosten van Indonesie, is het maken en dragen van Ikat nog heel gewoon. Daarbij kent iedere streek zijn eigen stijl, en kleurgebruik.
Het meest opvallende van het weven van Ikat is dat het zo”n bewerkelijk proces is. De te weven draden worden namelijk niet één- , maar tweemaal opgespannen op een frame of weefgetouw. De middelen die gebruikt worden zijn echter buitengewoon eenvoudig en het is dan ook een klein wonder dat het resultaat zo prachtig kan zijn. Een van de geheimen omdat te bereiken, is dat er heel veel tijd aan gespendeerd wordt. Het maken van één Ikat duurt wel drie tot zes maanden. Maar het resultaat mag er dan ook wezen en ikats kunnen dan ook generaties lang meegaan. Ze zijn multifunctioneel want ze dienen als kledingstuk, draagdoek, als regencape of slaapzak .
In Flores wordt ikat ook gebruikt in modernere kledingstukken zoals deze kinderen laten zien.
Het maakproces.
Het maken van een ikat begint met het spinnen van een katoenen draad. Dit gebeurt volledig met de hand, dus zelfs zonder een spinnewiel. De katoenpluisjes worden met de hand in elkaar gedraaid zoals op de foto links te zien is. De aldus gevormde draad wordt op een klosje gewonden met behulp van een draaiwiel. Die draden worden gebundeld tot strengen van 5 tot 15 draden. Die strengen, die wel 100 meter lang kunnen zijn, worden dan op een groot raam opgespannen. Daar wordt het patroon aangebracht.
Op regelmatige afstanden worden grasstengels strak om het streng gebonden. Het idee is dat bij het verven de strengen ònder de grasstengel niet de kleurstof kunnen opnemen, maar daarnaast wel. Als alle strengen afgebonden zijn worden ze voorzichtig van het raam afgehaald en opgerold. Deze bundel wordt geverfd in een verfbad. Als kleurstoffen worden vaak nog de oude natuurlijke verfstoffen gebruikt, zoals indigo.
Na het verven worden de strengen opnieuw opgespannen, en dit maal op het weefgetouw. Het weefgetouw is buiten gewoon eenvoudig. Het bestaat uit twee latten waar de strengen worden opgespannen. De ene lat wordt vastgemaakt aan twee paaltjes in de grond, en de andere lat wordt achter de rug van de weefster geplaatst. De weefster houdt dus het raam gespannen, eenvoudig door achterover te leunen. Haar voeten hebben houvast dankzij een lat in de grond.
Daarna worden alle oneven strengen ( de eerste , de derde, de vijfde, enz.) met een lusje vastgemaakt aan een latje. Door dat latje op te tillen onstaat er een ruimte tussen de verschillende strengen , en daar gaat dan de spoel doorheen met de dwarsdraad (de inslag) en het weven kan beginnen. De even strengen en de oneven strengen worden daarbij beurtelings opgetild, waarna de spoel er weer tussendoor kan.
Alleen het weven alleen al kan vele weken in beslag nemen.
Door het pluis heen en weer te draaien wordt de draad gevormd, die regelmatig op een spoeltje gewonden wordt , die met de tenen wordt vastgehouden. Het wiel links is dus geen spinnewiel , maar dient alleen voor het opspoelen van de draad.
Vòòr het spinnen wordt de katoen gekaard, zoals dat heet. De vezels worden daarbij paralel gelegd, waardoor het spinnen makkelijker wordt.
In Europa gebruikten we daarvoor een soort kammen, maar hier wordt de katoen langs een strak gespannen draadje getrokken met hetzelfde effect.
De dunne draden worden gebundeld, en dan kan het patroon worden aangebracht. Dit geschied door middel van afbinden, hiervoor wordt een grassoort gebruikt.
Hierboven ziet u een onoogelijk plantje, het is het beroemde Indigo, wat een blauwe verfstof oplevert, zoals in de ikat ernaast te zien is. Maar ook uw eigen spijkerbroek is mogelijk zo aan zijn kleur gekomen.
Na het afbinden worden de strengen niet geweven, maar in zijn geheel van het raam afgenomen en worden ze geverfd.
Als kleurstoffen worden hier natuurlijke verfstoffen gebruikt. Dit is het gedroogde blad van de teakboom, wat een mooie rode kleur oplevert.
Wanneer de draden al geverfd zijn, heb je meteen een basiskleur.
De strengen vòòr en na het verven.
Onder de grasstengels zit geen verf en daar blijft het katoen dus wit.
Door kalkwater bij de plantensappen toe te voegen worden de kleuren pas aktief.
Na het verven en drogen kan er opnieuw opspannen worden en is dit het resultaat . Er kan nu weer afgebonden worden voor een tweede verfbad.
Na het laatste verfbad worden de strengen op een raam gespannen, ditmaal het weefraam en kan het weven beginnen. Op het moment van deze foto worden de draden om en om gescheiden met een lat. De spoel met de weefdraad ligt naast haar in de bamboekoker. Die spoel wordt keer op keer door de ontstane opening geschoven.
De lat achter de rug van de weefster houdt het geheel op spanning.
Tijdens het weven worden de de geverfde strengen (zwart in de tekening) tot een geheel gemaakt door daar de dunnere weefdraad (oranje) tussendoor te weven. Vaak verschuiven de strengen ongewild een heel klein beetje ten opzichte van elkaar, waardoor het patroon een wat rafelig karakter kan gaan vertonen. Juist deze onregelmatigheid is karakteristiek voor Ikat. .
Dit is wel een van de bekendste dessins. Dit soort afbeeldingen zijn typisch voor het eiland Sumba. Er staan grote voorouderfiguren op zoals hier, of slangen of krokodillen.
De meeste dessins zijn echter abstract, en wat opvalt is er bijna altijd wel doorlopende vertikale lijnen voorkomen.
Ikats komen meestal van Sumba , Flores, Timor of de andere oostelijke eilanden, maar ook in Sumatra, Java en zelfs Bali worden ikats gemaakt..
Net als bij oude Batik kom je bij oude Ikats wel eens een koloniaal motief tegen. Hier zie je een staande Nederlandse leeuw. Hollandse heraldiek in een Indonesische ikat dus.
Om motieven te herkennen moet je vaak twee keer kijken. Hier zie je vogels maar ook krokodillen
Op de plaatselijke markt worden de ikats aangeboden, zoals hier in Maumere, Flores. Ze kosten dan gemiddeld een maandloon.
De meeste fotos op deze pagina zijn gemaakt in Geliting, een plaatsje aan de noordkust van Flores, niet ver van de stad Maumere.Een zeer uitgebreide website met een complete inventarisatie van alle Indonesische ikat stijlen is Ikat.us. Binnenkort verschijnt er ook een Youtube film over ikat maken op het kanaal van Indoshop.
Bekijk ook onze webpagina over batik.
Ook Ikat kopen? Kijk in onze webshop
all rights reserved indoshop.nl