Batik is zò bekend dat bijna iedereen wel weet wat ermee bedoeld wordt . Eigenlijk is dat opvallend, want het is niet meer dan een verftechniek om kleur op textiel aan te brengen. Dat het toch zo bekend is geraakt heeft er natuurlijk me te maken dat deze techniek zo geweldig veel mogelijkheden schept. De impact ervan is zò groot dat deze eeuwenoude techniek zelfs geplaatst is op de Unesco lijst van Werelderfgoed. Achtergrondinformatie is vaak moeilijk te vinden, daarom hier wat meer over dit wonderlijke ambacht.
Tekenen met kleur
Op deze oude foto zie je batiksters aan het werk. Op de grond een metalen kom met een brandertje eronder, maar ook een sirihset en een kwispedoor , twee attributen die nodig zijn voor betelkauwen. (Meer hierover op onze pagina Sirih). De middelste sarong is halverwege de eerste bewerkingsfase.
-1.jpg "batik, nona manis")
Veel van die oude batik is voorzien van van een naam van de maker of de werkplaats. Dit is wel een erg mooie naam : “Nona Manis” , lief vrouwtje.
Deze stempels zijn altijd van metaal (roodkoper) gemaakt , omdat deze de warmte van de bijenwas kunnen vasthouden. Stempels van hout worden niet voor het batikken gebruikt, maar voor het direkt verf aanbrengen op de stof. Een heel andere techniek dus. Er zijn liefhebbers die batikstempels verzamelen.
Hoe wordt batik gemaakt?
Batik is een methode om selectief kleuren aan te brengen op textiel. Het gaat als volgt.
Op het textiel wordt plaatselijk bijenwas aangebracht, en daarna in een verfbad van een kleur voorzien. Op de plaatsen waar de bijenwas zit, hecht de kleur echter niet op op de stof, elders wel. Na drogen wordt de bijenwas verwijderd, en blijft de tekening op de stof in negatief achter. Hierna kan je opnieuw bijenwas aanbrengen, en zo met een tweede verfbad een volgende kleur aanbrengen. Dit kan je vele malen herhalen, en een veelkleurig en gedetailleerde tekening op de stof aanbrengen.
Het mooie van deze is techniek is dat je ieder gewenst patroon kan aanbrengen, immers de enige beperking is je tekenvaardigheid. Je vrijheid als ontwerper is dus erg groot. Daarnaast is een voordeel dat je heel weinig technische middelen nodig hebt om zelfs de mooiste patronen aan te brengen.
Het enige gereedschap dat je nodig hebt om de tekening te maken zijn deze zogenaamde cantings . Het is eigenlijk een klein koperen bakje met een dun tuitje eraan. Daarin doe je de verwarmde, en dus vloeibare bijenwas. De was is zo dik dat hij er pas uitloopt als je het tuitje op de textiel zet, een beetje zoals een vulpen dat met inkt doet. Je hebt dikke en dunne cantings, en ook met een dubbel tuitje. De was wordt warm gehouden in een blikje met een kaars eronder.
Na het verven en drogen wordt de was verwijderd door het er gewoon af te krabben, waarna de restjes met kokend water verwijderd worden.
Deze close- up van een handgemaakte batik laat zien dat ieder lijntje met de hand getekend is. Geen twee vormen zijn echt identiek. Hier is wel de kleur zwart gevormd door blauw over de kleur bruin aan te brengen, zoals bij de blauwe diagonale lijn te zien is. Dit is het beroemde Indigoblauw ,hetzelfde blauw dat nu nog voor spijkerbroeken gebruikt wordt.
Wanneer je grote hoeveelheden wil maken kan je het batikken vereenvoudigen door gebruik te maken van stempels. Wanneer je zo’n stempel regelmatig herhaald krijg je snel een patroon op de stof. . Batik Cap heet deze techniek.
Hier zie je die stempelaars aan het werk, De linker foto is uit 1915, de rechter uit 2015. Er is niets veranderd
Na het stempelen komt de eerste verfbeurt, hier in blauw. Rechts hangen de nog ongeverfde sarongs
Na ieder verfbad moet de batik drogen
Zelfs die heel eenvoudige strandsarongs, die je ‘s zomers op vakantie ziet, zijn echt met de hand gebatikt. Gewoon omdat dat de goedkoopste techniek is.
Hierboven zie je een batik met 6 kleuren. Hij is dus 6x bewerkt met bijenwas en 6x in een verfbad geweest. De verschillende stadia moeten er dus ongeveer zo hebben uitgezien. De eerste afbeelding toont het aan brengen van de eerste laag bijenwas, de tweede afbeelding vertoont het resultaat na de eerste verfbeurt . Dat is dus in negatief, want de verf pakt alleen daar, waar GEEN was heeft gezeten.Door bepaalde plekken twee keer te verven krijg je een nieuwe kleur. Zo kan je de kleur zwart maken door bruin bovenop blauw te gebruiken, maar op het voorbeeld hierboven is meteen zwart gebruikt..
De patronen die gebruikt worden vooral bepaald door de plek waar de batiks worden gemaakt. De meeste grote steden op Java hebben dus hun eigen batikstijl. Iedere Javaan zal ook meteen de herkomst herkennen.
Soms zijn die patronen weer beinvloed door invloeden van buitenaf.
De geometrische patronen zijn bedoeld voor bijzondere gelegenheden ,terwijl de bloemmotieven vooral voor het dagelijks gebruik zijn.
Het Kawung motief, een herhaling van snijdende circels. Een echt geometrisch motief dus.
Deze diagonale slingermotieven heten parang. De parang decoratie uit Yogja loopt van linksonder naar rechtsboven, en die uit Solo van rechtsonder naar linksboven.
Hier zie je meteen chinese invloeden, typisch voor Cirebon batik.
Stad en motief
De sarong
Batik is enorm divers in zijn uitvoering en kleuren, de sarong waarop hij gedrukt is , is daarentegen de eenvoud zelve.
Een eenvoudige rechthoekige lap van ongeveer 2 meter 20 bij 1 meter 10. Dat is alles . Geen gedoe met mouwen of knopen of maten, gewoon je sarong om je heen slaan en klaar.
Zowel mannen ,vrouwen als kinderen dragen sarongs en soms zelfs dezelfde. Een universeel kledingstuk dus, en dat heeft heel veel voordelen.
Wil je dat dan toch personaliseren of een onderscheid maken , dan doe je dat door de manier van dragen. Hoog of laag gedragen; vouwtje hier of vouwtje daar; recht of een beetje scheef. Vrouwen wikkelen altijd linksom, mannen rechtsom.
Daarnaast heb je de patronen van je sarong. Die patronen vertellen vooral van welk deel van Java je afkomstig bent. Ze zijn dus streekgebonden. Maar je hebt ook patronen die (vooral vroeger) alleen door een bepaalde sociale klasse mocht worden gedragen, of alleen bij bepaalde gelegenheden. Zo lieten de sultans van Yogjakarta en van andere sultanaten precies vastleggen welk patronen alleen door hun familieleeden mocht worden gedragen.
Het totaalbeeld van je kleding, dus welk motief je sarong heeft, de manier waarop hij gedrapeerd wordt en de sierraden en attributen die je draagt, laten zien wie jij bent. En dan niet alleen de moderne interpretatie van jouw persoon, maar de traditionele. Daar ligt namelijk de nadruk op jouw positie in de groep of familie.
In een oogopslag kon je vooral vroeger dus zien of een vrouw :ongehuwd/gehuwd en besneden/onbesneden(gebeurde vroeger veel) / in de rouw /feestkleding/enzovoort enzovoort was.
Een gestempelde sarong ,uitgevoerd in slechts één kleur.
De hier getoonde patronen zijn afkomstig van heel eenvoudige sarongs van de pasar. Dus geen museumstukken, maar heel bereikbaar voor iedereen.
Hier vormen rankende takken het hoofdmotief: Semen
Hiernaast een voorbeeld van die pagi /soree verdeling:
(Pagi= ochtend, soree= middag)
Hij bestaat feitelijk uit twee verschillende helften, en het idee is dat je s’ochtends de ene helft laat zien, en s’middags draai je je sarong om, en laat je je de andere zijde zien. Een sarong is daar lang genoeg voor. Economisch ook, want sarongs waren vooral vroeger duur.
Al deze patronen worden dan toegepast in de
lay- out van de sarong. Ook die lay- out kan heel divers zijn, met of zonder een rand,
met een kop er aan,of niet, en met of zonder tumpangs( die rij driehoeken aan de rand.)
Voor speciale gelegenheden werden weleens aparte batiks gemaakt, zoals deze . Hierop zijn Nederlandse militairen te zien, Deze sarong is ruim honderd jaar oud.
Ook een leuke sarong: eentje met schoolmotieven.
Ook in de aziatische Haute Couture speelt batik een belangrijke rol. En ook mannen dragen graag een mooi batikoverhemd, zeker bij officiele gelegenheden, of in het parlement. De sarong daarentegen heeft het vrij moeilijk . Vrouwen dragen tegenwoordig liever broeken, maar bij feesten en partijen zie je nog heel veel batik sarongs..
Batik is ook tegenwoordig nog steeds geweldig populair in Indonesie. De meisjes hieronder laten op een facebookfoto trots zien hoe mooi ze zijn . Hun sarong is op een bijzondere manier gevouwen. Normaal sla je de ene zijde van je sarong òver de andere kant heen en zet hem dan vast. Hier zijn beide zijden tegelijk naar voren getrokken en daarna heen en weer en dan steeds kleiner gevouwen en vastgezet.
Bij velen is het warenhuis (tegenwoordig heet dat shoppingmall) Sarinah in Jakarta bekend. Op de bovenste verdieping vindt u een uitstalkast van vrijwel alle typisch Indonesche produkten en dus zeker het bezoeken waard. Een belangrijk deel wordt ingenomen door Batik. De meest prachtige designs zijn daar te bewonderen. Wanneer je iets wilt aanschaffen kan je dat beter elders doen want de prijzen zijn er ook torenhoog.
LITTERATUUR:
Bloesem van het heelal ; , by Alit veldhuizen Djajasoebrata.
Sijthof Amsterdam 1984.
- Batik de ziel van Java.; by Fred .W. Van Oss. Lecuris Eindhoven.
- Batik and its kind. ; by Nian S.Djumena. Penerdit Djambatan
- Batikku. ; by Ani Bambang Yudhoyono (!) Kompas/Granmedia 2002
Bekijk ook onze webpagina over Ikat.
all rights reserved indoshop.nl