Over het indisch cultureel erfgoed en Indonesië

 sirih

  of pinangkauwen

Twee vrouwen op een markt op Sumatra zijn bezig met het maken van een Sirihpruim.

Op een hoekje van de groentekraam, maakt dit thaise meisje pakketjes klaar met blad en noot.

Sirih wordt gepruimd. Dat wil zeggen dat je een kleine hoeveelheid van de ingrediënten in je mond stopt maar niet doorslikt omdat het ontstane speeksel datgene is waar het om gaat.  Hierin komen alle stoffen terecht . De opname gebeurt n.l.  door het slijmvlies van de mond.. De pruim spuug je na verloop van tijd gewoon uit. In Europa kenden we vroeger ook het pruimen, maar dan van tabak, dat pas in de twintigste eeuw is vervangen door het tabak roken. 

Wanneer je een sirihpruim wilt maken begin je met de noot fijn te hakken . Hiervoor heb je speciale betelscharen , ook wel pinangschaar genoemd, een soort tang warmee je stukjes van de noot kan afknippen. Een flinke kei kan hetzelfde voor je doen. Daarna kan je die stukjes nog fijner maken in een vijzeltje. Een ijzeren pijpje met een puntig stuk ijzer kunnen hiervoor zorgen. Het resultaat is een prutje dat je in een opgerold betelblad stopt, samen met wat gambir en kalk en wat je nog meer kan vinden. Dit steek je in je mond.

Vroeger waren speciale sirihsets in ieder huis aanwezig. Dit is een bak of doos waarin je alle ingredienten bij elkaar bewaard. Er zijn prachtige exemplaren bekend, soms zelfs van goud met edelstenen bezet. Tegenwoordig voldoet een plastic zakje.

De Ingrediënten.

Een sirihpruim is een combinatie van een aantal ingrediënten. Een cocktail eigenlijk. Het makkelijke ervan is dat je meeste dingen in je eigen tuin kan vinden, of in ieder geval op je lokale markt. Zelfs in de moderne warenhuizen van Jakarta vind je wat je nodig hebt. Het is dus een erg democratisch genotmiddel en bij de produktie ervan is geen enkele crimineel betrokken .

Langs de straat in Manokwari , Irian Jaya verdient dit gezin wat bij.

Allereerst is daar de betelnoot nodig, een keiharde palmnoot zo groot als een kippenei en liefst onrijp .De betelpalm( Areca catechu ) is in de loop der eeuwen vrijwel overal in Azie aangeplant, en het is zelfs mogelijk dat hij bij u in de huiskamer staat want hij wordt hier wel gekweekt als kamerplant. Dan hebben we nodig: wat bladeren van het betelblad. Betel- of sirihblad is een klimplant (Piper betle) die verwant is aan de plant die peperkorels produceerd. De naam is verwarrend want hij heeft niks met de betelpalm te maken. Hij staat bekend om zijn medicinale werking (hoofdpijn artritis, antisceptisch) Ook wordt er vaak gambir gebruikt , een aftreksel van weer een ander blad. Voor de smaak kan je ook nog tabak, zoethout, honing of vruchten toevoegen. Als laatste heb je wat kalk nodig, dat in de vorm van schelpkalk ook voor veel andere doeleinden gebruikt wordt, en dus makkelijk voorhanden is. De kalk werkt als katalysator en zorgt ervoor dat de chemische stoffen vrijkomen.

De betelblad- of peperstruik

Noten van de betelpalm

Hij is in veel tuinen te vinden

Een kant en klaar pretpakket op een Thaise markt. De noten, die er uitzien als gekookte eieren, zijn al gekliefd

Sporen van sirihspeeksel op een muur in Manokwari

Hier zijn de betelblaadjes vervangen door de langwerpige vruchtjes van dezelfde plant. In de witte zakjes zit de kalk.

De smaak is buitengewoon bitter, zodanig dat je goed gemotiveerd moet zijn om eraan te beginnen. Zowel de betelnoot als het betelblad bevatten alkaloiiden die een drogerende werking hebben. Het ontspant, stimuleert de geest (maar niet het lichaam) en kan een euforisch gevoel teweeg brengen. Daarnaast zijn er niet onaanzienlijke fysieke effecten. Ten eerste is daar de enorme hoeveelheid speeksel die opeens geproduceerd wordt. Zodanig zelfs, dat je daar voorzieningen voor moet treffen. Een spuugbak of kwispedoor is dan de oplossing. Daarnaast is dit speeksel ook nog eens roodgekleurd en bij regelmatig gebruik kleuren ook de tanden permanent rood en in een later stadium vallen er gaten in. Daarnaast komt misselijkheid en diarree vaak voor. Al deze uiterlijke sporen zullen ertoe bijgedragen hebben dat het betelkauwen bij Europeanen destijds niet erg populair was. Die dronken liever een paar biertjes. Op lange termijn zijn de effecten vrij schadelijk. Niet alleen het gebit wordt zwaar aangetast, maar leidt het ook tot hoge bloeddruk.

Wanneer u geinteresseerd bent in de historische gereedschappen die  vroeger werden gebruikt bij het sirihkauwen (bijvoorbeeld pinangscharen of kwispedoors), kijkt u dan hier verder op onze site.

Langdurig gebruik laat dit soort sporen na.

Sirihgebruik zit diep geworteld in veel Aziatische culturen en ook de Indonesische . In alle sociale lagen werd en wordt sirih gebruikt en is misschien wel te vergelijken met wat wij 'een glaasje drinken' noemen. Vaak dus een centraal moment bij een ontmoeting of kennismaking. Het economisch belang was ook groot, zodanig zelfs dat vroeger betalingen werden gedaan in betelnoten. Zo groot dat ook dat de VOC zich met de handel ervan bemoeide ( zoals ook met de opiumhandel) en plantages aanlegde met betel. Het sociaal belang van betel is tegenwoordig gering, maar er wordt nog steeds betel gekauwd,  vooral in de provincie en vreemd genoeg vooral door oudere vrouwen.

all rights reserved  indoshop.nl