Het wayangspel is een verbazingwekkend verschijnsel. Ten eerste door zijn geweldige ouderdom. De verhalen en figuren dateren uit een periode dat het Hindoeisme de overheersende godsdienst was op Java en dat is ruim vierhonderd jaar geleden. Ten tweede is een voorstelling zó boeiend en komen de poppen zó tot leven dat je je heel goed kan voorstellen dat het verschijnsel vandaag de dag nog springlevend is, hoewel op Java als gevolg van de steeds verder gaande Islamisering deze kunstvorm meer en meer onder druk komt te staan. Ook op televisie zie je het nog wel, met name op Bali. De gewoonte om de actualiteit in het verhaal op te nemen zal zeker aan zijn populariteit hebben bijgedragen. Een wayangvoorstelling kan dan wel iets weg hebben van het Hollandse cabaret omdat er vaak maatschappelijke kritiek en actuele humor in wordt opgenomen. Dit gebeurt dan altijd wel binnen het klassieke raamwerk.
wayang
Het bijzondere aan deze pop is dat hij niet en profiel is afgebeeld, zoals alle andere, maar frontaal.
Ook dieren komen in de verhalen voor zoals de tijger, de krokodil, en het varken, maar ook mythische dieren als de Garuda of de Naga.
Het paard hierbovenkan als rijdier dienen voor een van de poppen door die er tegenaan te houden.
wayang kulit
Zo ziet de Wayang- Garuda eruit
Maar waarom wordt het verhaal verteld met de schaduw van de pop en niet met de pop zelf ? De oorsprong van het schaduwspel is wel bijzonder eigenaardig. Aanvankelijk werden de verhalen nagespeeld met de bekende houten poppen, de Wayang Golek . Ook deze poppen zijn heel bekend bij de indie- gangers. Toen in de 15- eeuw Indonesië onder de invloed kwam van de islam ontstond er echter een probleem, het afbeelden van goden is er immers verboden. Volgens overlevering was het Sultan Raden Patah of Demak, die op het slimme idee kwam slechts de schaduw van de pop af te beelden, en op deze manier de islamitische wetgeving te omzeilen. En wanneer je die poppen dan van leer maakt dan kan je maximale aandacht besteden aan zijn silhouet.
Het oude nederlandse woord voor het wayangspel is het schaduw- of schimmenspel, en hierboven is duidelijk te zien hoe effectief het schaduwbeeld van de pop links is. Hij lijkt wel gedetailleerder dan de pop zelf, hoewel die toch met verf is bewerkt.
En het is met deze silhouetten dat de poppenspeler of Dalang aan de slag gaat. Hij geeft ieder figuur een stem, en een herkenbaar karakter. Nu nog een gamalanorkest erbij (wat ook zorgt voor de geluidseffecten), en complete oorlogen trekken aan je voorbij, liefdes bloeien op en sterven weer af .
Een leuke beschrijving van zo'n voorstelling geeft Johan Fabricius in zijn roman "Eiland der demonen". Dat is geschreven in 1941 en het taalgebruik is nogal gedateerd, maar het geeft een prachtig sfeerbeeld.
Wewe Gombol , of Kolong Wewe.
Er zijn een groot aantal verschillende karakters (figuren), wel 400. Een vereenvoudigd overzicht vind je op deze indonesische schoolplaat.
Ook op deze mexicaanse(!) website vindt je een aantal karakters.
Dit is meestal de grootste figuur, de Gunugan, die wordt getoond tijdens een pauze.
Hier een aantal onaangename figuren. Het zijn kwade geesten en verwekkers van ziektes. Ze kunnen er daarom dan ook met uw ledematen vandoor gaan. En dan heb je nog de clowns, een vijftal figuren ieder met zijn eigen karakter, die het verhaal kritisch volgen en vol grappen zitten. Je ziet hoe expressief deze poppen kunnen zijn en het is dan ook niet verwonderlijk dat ze gespaard worden door verzamelaars.
De meest bekende figuren zijn wel de edelen zoals Arjuna, herkenbaar aan zijn ontblootte bovenlijf Hij is klein van stuk en elegant .Dan heb je ook een groep reuzen. Grote, lompgebouwde figuren, met veel franje.
Cankik, hofdame.
Petruk, en semar, twee van de vijf clowns.De clowns voorzien op humoristische wijze het verhaal van commentaar.
Semar (“De mysterieuse”)is een karakter met grote wijsheid.
Een Hollandse soldaat uit de jaren 50.
Limbuk
Celeng, het varken
Bima, de sterke strijder.
Vikata
Bovenin zie je een levensboom, vaak met allerlei dieren erin.
-1.jpg)
Garuda
De Apenkoning,
Hanuman
Antareja, zoon van Bima
Cakil
Kop van de naga
In de periode van de onafhankelijkheidsoorlog van 1945 tot en met 1949 werden er speciale poppen gemaakt om deze strijd te verbeelden. Hier is een modern leger te zien, dat gesteund wordt door een leger van demonen op de achtergrond.
Dit soort stukken wordt tegenwoordig wayang revolusie of ook wel wayang rampokan genoemd.
Hier zie je drie versies van Semar. Het is altijd interessant om te kijken naar de overeenkomsten en de verschillen van die versies.
De achterzijde is bij wijze van uitzondering anders geschilderd dan de voorzijde.
2x Matjan , de tijger
De boyo , de krokodil
De leeftijd van een Wayang Kulit pop is onder andere te herleiden uit de stok. De oudste stokken zijn meestal van hout. (1) Dan rond 1920 wordt meer zwarte buffelhoorn gebruikt, (2,3) en na de de tweede wereld oorlog ,zie je vaak de licht gekleurde buffelhoorn. (4 bovenste)
De punt onderaan de stok is nodig om de pop, wanneer hij even niet gebruikt werd, in een bananenstam te drukken. Die bananen stam is zacht en vezelig en dient als standaard voor de poppen.
Deze stok heeft een metalen punt, het betreft dan een reparatie.
Op deze foto zie je de voorstelling. Op de voorgrond het gamelanorkest. Daarachter het grote witte scherm, met de rijen wayangpoppen die op hun beurt wachten. Daarvoor zit met zijn rug naar ons toe, de Dalang, de poppenspeler. Wat we missen op de foto's, is de grote olielamp die het scherm verlichtte. Destijds (ongeveer 1915) kon je die foto alleen overdag maken.
wayang golek
De andere vormen van het Wayangspel zijn wel geschikt zijn om ook overdag te spelen. Deze Wayang Golek poppen zijn van hout en behoren wel tot het bekendste souvenir uit Indie en Indonesië. Ze zijn zo bekend, dat ik hier alleen wat bijzondere poppen laat zien, zoals de Europese ambtenaar links, en de arabier rechts. De pop hieronder rechts kan ook zijn mond en tong bewegen door middel van dezelfde hand die de stok vasthoud onder de sarong van de pop
wayang klitik
Wayang Klitek is minder bekend en wordt gespeeld met platte houten poppen, die heel elegant kunnen zijn. De echte oude poppen zijn uit diverse delen samengesteld. Altijd op dezelfde wijze. Nieuwe poppen zijn uit een stuk hout gemaakt. De armen zijn wel van leer.
Dit is ook Semar
wayang wong
Ook Wayang Wong is deze krissendans tussen twee prinsessen. Er is altijd veel respect voor de kris, en hij wordt dan ook zelden uit zijn schede gehaald.
Dit is wel een hele oude foto hij dateert uit circa 1850.
Bij Wayang Wong worden de karakters gespeeld door acteurs, Het is een vorm die haast niet meer gespeeld wordt, daarom zijn de foto’s ervan bijna altijd hele oude. Uitsluitend aan de javaanse hoven van bijvoorbeeld de sultan van Yogja komt het nog een enkele keer voor. De gespeelde verhalen zijn vrijwel dezelfde als bij de andere vormen van wayang. Dus zien Garuda en Ardjuna bij de Wayang wong eruit als hierboven. Deze foto komt uit de collectie van het Tropenmuseum. Hun collectie foto’s is online te raadplegen en is bijzonder interessant
.
all rights reserved indoshop.nl